|
DOPİNG NEDİR?
Sporcunun karşılaşma sırasında zihinsel ve/veya fiziksel performansını artırmak amacı ile yasaklanmış bazı maddeleri ve yöntemleri kullanmasıdır.
Sporcu iyi antrenman, düzenli bir beslenme programı ve psikolojik motivasyonla en uygun performans düzeyine ulaşmaya çalışır. Bu düzey sporcunun fiziksel yapısı ile fizyolojik kapasitesinin ulaşabildiği en üst düzeydir. Doping madde ve yöntemlerinin kullanımıyla kazanılan bu düzeyin üzerine çıkılması hedeflenmektedir.
Sportif performansı artırmak amacıyla kullanılan tüm maddeler doping midir?
Sporcuların sportif performansı artırmak amacıyla kullandıkları protein, aminoasit tablet ve tozları yasaklı madde içermiyorlarsa doping olarak kabul edilmez.. Protein, aminoasit gibi maddelerin vücutta eksiklikleri görüldüğünde sporcunun performans düzeyinde düşüş meydana gelir. Bu maddeler dışarıdan yerine konarak sporcunun en uygun performans düzeyine ulaşması sağlanır. Ancak bu maddeler çok yüksek dozlarda kullanılsalar dahi sportif performansı antrenmanlarla kazanılan en uygun performans düzeyinin üzerine çıkaramaz.
Vitaminler doping midir?
Vitaminler sporcular tarafından en çok kullanılan maddelerdendir. Enerjinin ana kaynakları değildir. Karbonhidrat ve yağlardan enerji oluşumuna yardımcı olurlar. Eksikliklerinde sportif performans azalabilir. Çeşitli besinlerden oluşmuş diyet, yeterli sıvı ve artan kalori gereksinimini karşılayacak besin alımı, vitamin ve mineral gereksinimini de karşılamaktadır.
Besinlerle alınan vitaminlerde yetersizlik sözkonusu ise, alınan ek vitamin tabletleri ile azalan sportif performans normal düzeye çıkarılabilir. Hiçbir vitamin preparatı, sportif performansı antrenmanlarla kazanılan en uygun düzeyin üzerine çıkarmaz.
Vitamin eksikliğinin performansı bozuyor olması, vitamin yüklemenin performansı artıracağı anlamına gelmez.
Yüksek dozlarda vitamin vücutta vitamin olarak değil toksik (zehirli) madde olarak etki gösterir. Vitaminlerin çok güvenli oldukları düşünülür ancak her yıl A, B, C ve E vitamini zehirlenmesi nedeniyle binlerce vaka hastanelere başvurmaktadır.
İlaçların doping maddesi içerip içermediği nasıl bilinebilir?
Dünya Anti-Doping Ajansı her yılın ilk aylarında hangi maddelerin ve yöntemlerin yasaklı kapsamına girdiğini bildiren bir doping listesi yayınlamaktadır. Genellikle bir önceki yılın listesine eklemeler veya çıkarmalar yapılan bu listeler ilgili Federasyonlara gönderilir.
Sporcular kullanacakları ilaçların yasaklı listesine girip girmediğini bir hekime danışarak öğrenmek zorundadırlar. Listede yer alan yasaklı maddeleri kullandığı saptanan sporcular dopingli sayılarak ceza alırlar.
Hangi Madde ve yöntemler doping kabul edilir?
Yasaklı Maddeler, yasaklı yöntemler ve kullanımı kısıtlı maddelerin listeleri Uluslararası Olimpiyat Komitesinin her yılın ilk aylarında yayınladığı doping listeleri temel alınarak hazırlanmaktadır.
DOPİNG SINIFLAMASI
YASAKLI MADDELER
S1- Uyarıcılar
S2- Narkotik analjezikler
S3- Kannabinoidler
S4- Anabolik ajanlar
S5- Peptid hormon ve analogları
S6- Beta-2 Agonistler
S7- Anti-östrojenik aktivite ajanları
S8- Maskeleyici ajanlar
İdrar söktürücüler
S9-Glukokortikoidler
S10- Alkol
S11- Beta bloke ediciler
YASAKLI YÖNTEMLER
M1- OKSİJEN TAŞINMASINI ARTIRANLAR
A- Kan dopingi
B- Modifiye hemoglobin ürünleri
M2- Farmakolojik, kimyasal ve fiziksel işlemler
M1- Gen dopingi
Doping neden yasaklanmıştır?
Doping hem haksız rekabete zemin hazırlaması, “Fair play” anlayışına uymaması nedeniyle spor etiğine aykırıdır, hem de sporcu sağlığını kısa ve uzun süreli olarak bozar ve hatta olası ölüm risklerinin oluşmasına neden olur. Bu nedenlerle doping WADA, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), FIFA, UEFA, FIBA, IAAF gibi uluslararası spor organizasyonları tarafından yasaklanmaktadır
Doping maddelerinin zararları nelerdir?
Doping maddelerinin hemen hepsi vücutta kısa ya da uzun süreli yan etkilere neden olurlar. Özellikle sporcular tarafından en çok kullanılan erkeklik hormonu benzeri maddelerin kalp krizi, iyi ve kötü huylu tümör oluşumu, karaciğer fonksiyon bozukluğu, kısırlık gibi rahatsızlıklara neden olduğu bilinmektedir.
Bu maddeleri kullanan sporculardan bazılarının, sportif yaşamları sırasında ya da sporu bıraktıktan sonra bu maddelerin kullanımı nedeniyle oluşan hastalıklar yüzünden öldüğü bilinmektedir.
WADA – World Anti-Doping Agency (Dünya Anti-Doping Ajansı) nedir?
WADA 1999 yılında kurulmuş ve 2003 yılı Mart ayında Danimarka nın Kopenhag kentinde kabul edilen Dünya Anti-Doping Kodu (World Anti-Doping Code) uyarınca tüm dünyada dopingle mücadelede etkin duruma gelmiştir. WADA’nın her yıl yayınladığı yasaklı madde ve yöntemler listesi o yılın 1 Ocak gününden 31 Aralık gününe kadar geçerli olmaktadır. Bu listede bulunan yasaklı madde ve yöntemlerin tedavi amaçlarla bile olsa sporcular tarafindan kullanılmasi yasaktır. WADA 1999 yılında kurulmuş ve 2003 yılı Mart ayında Danimarka nın Kopenhag kentinde kabul edilen Dünya Anti-Doping Kodu (World Anti-Doping Code) uyarınca tüm dünyada dopingle mücadelede etkin duruma gelmiştir. WADA’nın her yıl yayınladığı yasaklı madde ve yöntemler listesi o yılın 1 Ocak gününden 31 Aralık gününe kadar geçerli olmaktadır. Bu listede bulunan yasaklı madde ve yöntemlerin tedavi amaçlarla bile olsa sporcular tarafindan kullanılmasi yasaktır.
WADA’nın Olimpiyatlardaki işlevi nelerdir?
WADA Olimpiyatlar ve Paralimpik Oyunlar süresince uygulayıcı değil sporcuları
bilgilendirici ve gözlemci pozisyondadır.
WADA Olimpiyatlar ve Paralimpik Oyunlar süresince iki grupla temsil edilmektedir.
Birinci grup Oyunlar suresince Olimpiyat Köyünde sporcuları doping ve dopingle
mücadele konularında bilgilendirecektir.
İkinci grup ise Bagimsiz Gozlemciler Grubudur
WADA Bağımsız Gözlemciler Grubu nedir?
WADA Bağımsız Gözlemciler Grubu spor hekimi, hukukçu, doping kontrol uzmanı,
doping kontrol laboratuvarı uzmanı ve sporcular olmak üzere doping konusunda
deneyimli olan, değişik alanlardan ve değişik ülkelerden yaklaşık
50 uzmandan oluşmaktadır. Bu gruptan 16 uzman Atina Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları süresince görev yapacaktır. Bu grubun işlevi Olimpiyatlar ve Paralimpik Oyunlar süresince yapılan
doping kontrollerinin tüm aşamaları olan, sporcu seçimini, sporcu takibini,
örnek alma işlemlerini, doping kontrol laboratuvar analizlerini, dopingle ilgili
yapılan savunmalari ve verilen kararları izlemek ve bu konuda detaylı bir
rapor hazırlamaktir.
WADA Bağımsız Gozlemciler Grubu bu aşamada hiçbir sekilde yorum yapmayacak,
Doping Kontrollerine girişimde bulunmayacaktir.
Bu grubun amacı Organizasyon Komitesinin Doping Kontrollerini standartlara uygun,
açık ve şeffaf bir şekilde yapıp yapmadığını objektif olarak spor
kamuoyuna açıklamaktır. WADA Bağımsız Gözlemcilik programını 2000 yılında Sydney Olimpiyat Oyunları
sırasında başlatmıştır. O günden bu güne, ülkemizde
yapılan Avrupa Basketbol yapılan Avrupa Basketbol Şampiyonası da olmak üzere
16 büyük organizasyonda Doping Kontrolleri izlenmiş ve bu organizasyonlardaki
doping kontrolleri ile ilgili raporlar WADA’nin internet sitesinde yayınlanmıştır.
Çogu zaman doping kontrolleri sırasında standartlara aykırı uygulamaların yapıldığı,
bazi ülke sporcularına standartlara uygun davranılmadığı konusunda görüşler öne
sürülmektedir.
Doping kontrolü uygulamalarının WADA Bağımsız Gozlemciler Grubu tarafindan
zlenmesi sayesinde sporcu, yonetici ve spor kamuoyunun dopingle mucadele
calismalarina daha fazla guven duymalari saglanmistir.
WADA dopingli sporculara ceza verebilir mi? WADA’nın dopingli çıkan sporculara ceza verme gibi bir görevi yoktur.
Dopingle Mücadele Kurallarına aykırı davranan sporculara ceza verme yetkisi
Ulusal ve Uluslararası Federasyonlardadır.
Doping kontrolleri nasıl yapılır?
Doping Kontrolleri Ulusal ve Uluslararası Dopingle Mücadele Kuruluşları tarafından organize edilmekte ve yönetilmektedir. Dünyadaki Dopingle Mücadele çalışmaları Dünya Anti-Doping Ajansı (World Anti-Doping Agency – WADA) tarafından konulan kurallarla organize edilmektedir.
Ulusal ve Uluslararası Dopingle Mücadele Kuruluşları doping kontrollerini kabul edilen uluslararası standartlara uygun yapmak zorundadır. Bu standartlar Dünya Anti-Doping Ajansı ve/veya Uluslararasi Spor Federasyonları tarafından yayınlanmaktadır. Sporcudan idrar ve/veya kan örneği alan görevliler (Bağımsız Doping Kontrol Görevlileri) bu standartlara uymak zorundadır. Sporcu ve doping kontrolü sırasında ona eşlik eden diğer görevlilerin de (antrenör, yönetici, doktor, vs) doping kontrol örnek alma standartlarını bilmeleri gerekir. Standartlara aykırı bir işlemin yapılması durumunda sporcunun ve / veya ona eşlik eden görevlinin doping kontrol işlemine itiraz etme yetkisi vardır. Itiraz yetkili Ulusal ve Uluslararası Dopingle Mücadele Kuruluşları tarafından değerlendirilip gerekli işlemler yapılır.
Doping kontrolleri ne zaman yapılır?
Doping Kontrolleri Ulusal ve Uluslararası Dopingle Mücadele Kuruluşları tarafından yarışmalı spor dallarındaki üst düzey sporculara yapılan bir uygulamadır. Bir sporcu doping kontrolüne yalnızca karşılaşma sırasında değil karşılaşma dışında da alınabilir.
Karşılaşma sırasındaki doping kontrollerini kim düzenler?
Karşılaşma sırasındaki doping kontrolleri karşılasmayı düzenleyen Uluslararası
organizasyon ve yerel organizasyon komitesi tarafından yapılır.
Olimpiyatlar süresince yapılacak tüm doping kontrolleri
Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ile birlikte Atina 2004 organizasyon
komitesi tarafından yapılacaktır.
Olimpiyat Oyunlari suresince 3500, Paralimpik oyunlarda ise 650 doping kontrolü
yapılması planlanmaktadır.
Yarışma dışı doping kontrolleri nasıl yapılır?
Özellikle üst düzeyde spor yapan sporcular Ulusal ve Uluslararası Dopingle Mücadele Kuruluşları tarafından hem de Uluslararası Spor Federasyonları tarafından yarışma dışı doping kontrolüne alınabilir. Doping Kontrolüne alınacak sporcular için özellikle Olimpiyat Oyunları öncesi bir Sporcu Havuzu (Athlete’s Pool) oluşturulmuştur. Bu havuzda Olimpiyatlara kesin olarak katılacak sporcuların dışında katılması olası olan sporcular da bulunmaktadir. Atletizm, halter, yüzme gibi doping kullanma riski fazla olan bazı spor dallarındaki sporcular özellikle mercek altındadır. Tüm bu sporcular Olimpiyatlar öncesi hangi tarihte nerede olacaklarına dair gerekli bilgileri (Whereabouts information) Ulusal Federasyon ve/veya Uluslararası Spor Federasyonları kanalıyla Dünya Anti-Doping Ajansı’na bildirmek zorundadır. Doping kontrol örneği almak için görevlendirilen Bağımsız Doping Kontrol Görevlileri sporcuya daha önce haber vermeden sporcunun o tarih için belirttiği yere giderek örnek alma işlemini yerine getirirler.
Doping Kontrolünün kuralları nelerdir?
Doping kontrolüne alınan sporcudan en az 75 ml. idrar örneği alınması zorunludur. Alınan idrar örneğinin doping kontrol analizini etkileyecek kriterlere uymaması durumunda tekrar idrar örneği alınması zorunludur. Bu kriterler idrarin özgül ağirlığı ve idrar asiditesidir. İdrar özgül agırlığının ya da asiditesinin az olması durumunda uygun kriterlerde idrar alınıncaya kadar örnek alınmasına devam edilir. Bazı durumlarda sporcudan ikinci, üçüncü hatta dördüncü kez idrar alınabilir. Uygun kriterlerde idrar vermeyen sporcunun doping kontrolüne itiraz etmesi ya da bir baska gün idrar örneği vermek istemesi söz konusu değildir. Sporcunun doping kontrolü sırasında Bağımsız Doping Kontrol Gorevlileri gözetiminde kalmasi işlem bitinceye kadar yanından ayrılmamasi zorunludur. Doping kontrol formlarının doldurulması işlemi karşi cinsten biri tarafından yapılabilir ancak, idrar örneği verme işlemi aynı cinsden bir Bağımsız Doping Kontrol Görevlisinin huzunda yapılması zorunludur.
Doping Kontrol Örnekleri nasıl analiz edilir? Sonuçlar nasıl değerlendirilir?
Doping kontrolü sırasında alınan idrar ve kan örnekleri iki ayri doping kontrol şişesine konur (A ve B şişesi). Önce A şişesindeki örnek analiz edilir ve herhangi bir yasaklı madde saptanırsa B şişesinin analizi istenir. B şişesinde de yasaklı madde saptanırsa sonuç bir kurul tarafından değerlendirilir. Kurul sporcunun fizyolojik ve patolojik durumunu dikkate alarak sporcuyu dopingli olarak nitelendirmeyebilir. Kurul bulunan maddenin Dopingle Mucadele Kural ihlali (Anti-Doping Rule Violation) olduğunu kabul ederse sporcuya cezai islem başlatılır. Bu aşamaya kadar sporcu dopingli olarak kabul edilemez ve edilmemelidir.
Hazırlayan: Doç. Dr. Rüştü Güner
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Spor Hekimliği Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
|
